Yeni bir mülteci akınının eli kulağında. Halep'te yoğunlaşan savaş yüz binlerce Suriyeliyi sınıra doğru harekete geçirdi.
Hükümet sözcüsü, mülteci sayısının 600 bine kadar çıkabileceğinden söz ediyor. Çoktandır sayıları 2 milyonu geçen Suriyeli mültecilerin çok tartışılan ekonomik etkileri üzerine yazmak istiyordum. Artık zamanı geldi diye düşündüm ve konuyla ilgili araştırmalara göz attım. Öne çıkan bulguları özetlemek istiyorum.
Mültecilerin sadece 265 bini AFAD'ın oluşturduğu 25 kampta yaşıyorlar. Yaklaşık 2 milyon mülteci Türkiye toplumuna az ya da çok entegre olmuş durumda. Toplam nüfusun yüzde 2,5'ine ulaşan mültecilerin nüfus ağırlığı Suriye'ye komşu bölgelerde yüzde 10'u buluyor. Kilis ilinde ise mülteci nüfusu yerel nüfusun yarısını geçmiş durumda. Dolayısıyla mültecilerin özellikle sınır bölgelerinde ekonomiye yaptıkları muhtemel etkiler önemli bir gündem konusu ama bu konuda henüz az sayıda araştırma mevcut. Ayrıca bu araştırmalar özellikle işgücü piyasası açısından farklı bulgular sergiliyor.
Enflasyonist etki konusunda tam bir görüş birliği var. Bölgesel TÜFE endeksi Gaziantep, Adana gibi mülteci yoğunluğuna sahip belgelerde Türkiye ortalamasının üzerinde seyrediyor. Aralık 2015 itibarıyla ülke genelinde tüketici enflasyonu yüzde 9,6 olurken, Adana ve Gaziantep bölgelerinde artış yüzde 10,8 oldu. Enflasyon farkı büyük ölçüde yüksek kira artışlarından, kısmen de gıda fiyat artışlarından kaynaklanıyor.
Görüş ayrılıkları, istihdam ve ücret etkileri konusunda gözlemleniyor. Bu anlaşılır bir durum çünkü Suriyeli mültecilerin çalışma ve gelir durumlarına dair resmî; istatistik yok. Dolayısıyla mevcut araştırmalar muhtemel etkileri dolaylı yollardan ekonometrik yöntemlerle tahmin ediyorlar. Bu tür tahminlerin farklı bulgular sergilemesi doğal.
Örneğin özel anket verilerinden yola çıkan ORSAM raporu Suriyeli mültecilerin yerellerin çalışmak istemediği alanlarda çalıştığını, dolayısıyla dikkate değer bir ikame etkisi olmadığını iddia ediyor. Benzer bir iddia Bonn merkezli IZA'nın bir araştırmasında da söz konusu (The Impact of Refugee Crises on Host Labor Markets: The Case of the Syrian Refugee Crisis in Turkey). Mülteci yoğun bölgelerle diğer bölgeler karşılaştırıldığında farklı vasıf düzeylerinde istihdam oranlarının etkilenmediği sonucuna varılıyor. Bununla birlikte sınır bölgelerine yönelik iç göçün belirgin ölçüde yavaşladığı gözlemleniyor. Bu bulgunun dolaylı bir ikame etkisine işaret ettiği söylenebilir.
İnceleme fırsatını bulduğum araştırmalar arasında en yenisi ve bana göre en ikna edici olanı Dünya Bankası'nın geçen ağustosta yayınladığı araştırma (The Impact of Syrian Refugees on the Turkish Labor Market). Yeni bir ayrıştırma yönteminin kullanıldığı çalışmada istihdamdaki mültecilerin özellikle kayıt dışı, düşük vasıflı ve kadın çalışanları işlerinden ettiği gösteriliyor. İkame oranının neredeyse bire bir olduğu hesaplanıyor. Bununla birlikte bu ikameye rağmen ilgili bölgelerde işsizliğin artmadığı görülüyor. Bu sürpriz bulgunun iki nedeni söz konusu: Bir yandan genç kızların okula devamlılığı artıyor, diğer yandan da işlerini kaybedenler işgücü piyasasından çekiliyor. Dolayısıyla işgücü arzı geriliyor.
Dünya Bankası araştırmasının bir diğer ilginç sonucu da mültecilerin varlığının ve kısmen istihdam edilmelerinin sınır bölgelerinde ekonomik faaliyeti hızlandırmaları. Bu gelişme yüksek vasıflı iş arzının artmasına ve bu artışın yereller tarafından karşılanmasına yol açıyor. TÜİK'in izlediği istihdamın bileşiminde yaşanan bu değişim, diğer araştırmaların bulgularının aksine, ortalama ücreti yükseltici bir etki yapıyor. Düşük ücretliler istihdamdan çıkarken yüksek ücretlilerin ağırlığı artıyor.
Sonuçta Suriyeli mülteci akınının etkilerinin işgücü piyasasında zannedilenden daha karmaşık olduğu, olumsuz etkilerle olumlu etkilerin bir arada yaşandığı anlaşılıyor.