Sevgili kardeşim, aziz dostum Prof. Dr. Ahmed Güner Sayar, Sabri Ülgener’le başlattığı, Süheyl Ünver’le ve Raif Yelkenci ile devam eden biyografi külliyatına bir yenisini ekledi: Abdülbaki Gölpınarlı!Doğrusu, bu eserlere ‘biyografi’ demek ne kertede meşrudur, diye sormam gerekiyor: Çünkü, bunlar biyografi olmanın ötesinde, bireysel ilişkileri, özel sohbetleri, hatıraları ve daha çok, -bilhassa Gölpınarlı metninde gördüğümüz gibi- ele alınan karakterin kimliğinin belirli bir yönüne ağırlıklı olarak vurgu yapılmış olmak itibarıyla, farklı bir yapı oluşturan metinlerdir. Abdülbaki Gölpınarlı Hoca’nın tasavvuf yönünün öne çıktığı bu metin, Hoca’nın hem bir ehl-i tarîyk olarak intisapları hem de bu intisaplar bağlamında devamlı olarak değişen görüşlerinin teferruatlı bir şekilde nakledildiği bu metin, Cumhuriyet sonrası tasavvuf tarihinin bir özeti olarak da okunabilme imkânını veriyor. Bence Ahmed Güner Sayar’ın Gölpınarlı’ya ilişkin bu eserinin asıl mühim ciheti budur! Baki Hoca’nın ‘mülevven’ kişiliği, sadece tasavvuf bahsinde değil, fakat siyasi konularda da, onu nevi şahsına münhasır kılan vasıflardan biri, hatta başlıcasıdır. Ahmed Güner Sayar’ın metninde açıkça görülüyor bu! [Prof. Ömer Faruk Akün’ün, Gölpınarlı’nın ‘küçük yaşlarından itibaren çeşitli tarikatlara girmişse de fazla sebat göstermeden bunlardan ayrıldığı’na ilişkin bir notu olduğunu da Ahmet Güner Sayar’dan öğreniyoruz.] Abdülbaki Gölpınarlı, bir edebiyat tarihçisi, bir divan edebiyatı uzmanı olarak kitapları, incelemeleri, makaleleri ile bilinen, tanınan bir kişilik: Fakat asıl bilinmeyen, Hoca’nın kişiliğinin, Akün’ün de belirttiği gibi Mevlevîlik, Bektaşîlik, Melâmetîlik bağlamında nasıl bir dönüşüm geçirdiği, Sayar’ın deyişiyle, ‘sübjektif’ kişiliğidir. Çocukluk yaşlarından itibaren Mevlevî terbiyesi aldığını [çocuk yaşında intisabı Bahariye Mevlevihanesi şeyhi Hüseyin Fahreddin Dede Efendi’yedir] ve Mevlevî’liği İkinci Devre [Bayramî, Hamzavî] Melamîliği ile birlikte hayata geçirdiğini biliyoruz: Ama Ahmed Güner Sayar’dan öğrendiklerimiz, Gölpınarlı’nın 1931 yılında yayımlanan ‘Melamîlik ve Melâmîler’de Muhammed Nur’ül Arabî ile başlayan Üçüncü Devre Melamîliğini yüceltirken, 1950’den sonra birdenbire, Nur’ül Arabî efendi hazretlerine ve Üçüncü Devre Melametîliğine karşı şedît bir muhalefet tavrı takındığı ve İkinci Devre Melamî pîri Abdülkâdir Belhî Efendi hazretlerine olan bağlılığını sürdürdüğüdür. Sayar, Gölpınarlı’nın Üçüncü Devre Melametîliğine karşı takındığı olumsuzlayıcı tavırla Yahya Kemal’i de etkilediğini bildiriyor –ki, bence son derece önemlidir: Sayar, Yahya Kemal’in ‘İthaf’ şiirinde ‘Melâmet söndü Şark’ın her yerinde’ dizesini ‘melâmet uzmanından [Gölpınarlı kastediliyor H.Y.] elde ettiği […] kitabî ve şifahî bilgilerden hareketle yaz[dığını]’ bildirmektedir. İkinci ve Üçüncü Devre Melametîliği arasındaki fark, ilkinin ‘melameti neş’e, zevk ve hâl olarak’ rindâne neşveyle; ikincisininse, melamîliği ‘telkıyn yoluyla yürütmeyi şiar edinmiş olması’dır. Bu yüzden, Gölpınarlı, İkinci Devre Melamîliği dolayısıyla Yenikapı Mevlevîhanesi’ne, Abdülbâkî Nâsır Dede Efendi’ye değil; Bahariye Mevlevîhanesi’ne, Hüseyin Fahreddin Dede Efendi’ye yakındır. [Esasen ilk intiabı da onadır]. Gölpınarlı, bu iki Mevlevîhane arasındaki farkı şöyle anlatacaktır: ‘Bahariye Mevlevîhanesi rindlikte, Alevîlikle meşhurdu; Yenikapı ise, zâhidlikle meşhurdu’. Gölpınarlı bir ‘mütelevvin’dir, doğru; ama haydi Melamîliği Mevlevîlikle bağdaştırdı, diyelim -ki, bu mümkündür-, ama öte yandan Hüseyin Fahreddin Dede Efendi de, Abdülkadir Belhî Efendi de Nakşıbendî’ olduklarına göre, Gölpınarlı, Alevîliği bu bağlamda nereye, nasıl oturtmaktadır? Ayrıca, hayatının bir döneminde onu mahkemelere düşüren solculuğunu da? Sayar’ın bu nefis eserinde Fatih türbedarı Ahmed Amiş Efendi hazretlerine önemli bir yer ayrılmıştır. Sayar dostumuzdan, bu büyük Melamî kutbu Amiş Efendi hazretleri için, müstakil bir çalışma bekliyoruz.
Sevgili kardeşim, aziz dostum Prof. Dr. Ahmed Güner Sayar, Sabri Ülgener’le başlattığı, Süheyl Ünver’le ve Raif Yelkenci ile devam eden biyografi külliyatına bir yenisini ekledi: Abdülbaki Gölpınarlı!Doğrusu, bu eserlere ‘biyografi’ demek ne kertede meşrudur, diye sormam gerekiyor: Çünkü, bunlar biyografi olmanın ötesinde, bireysel ilişkileri, özel sohbetleri, hatıraları ve daha çok, -bilhassa Gölpınarlı metninde gördüğümüz gibi- ele alınan karakterin kimliğinin belirli bir yönüne ağırlıklı olarak vurgu yapılmış olmak itibarıyla, farklı bir yapı oluşturan metinlerdir. Abdülbaki Gölpınarlı Hoca’nın tasavvuf yönünün öne çıktığı bu metin, Hoca’nın hem bir ehl-i tarîyk olarak intisapları hem de bu intisaplar bağlamında devamlı olarak değişen görüşlerinin teferruatlı bir şekilde nakledildiği bu metin, Cumhuriyet sonrası tasavvuf tarihinin bir özeti olarak da okunabilme imkânını veriyor. Bence Ahmed Güner Sayar’ın Gölpınarlı’ya ilişkin bu eserinin asıl mühim ciheti budur! Baki Hoca’nın ‘mülevven’ kişiliği, sadece tasavvuf bahsinde değil, fakat siyasi konularda da, onu nevi şahsına münhasır kılan vasıflardan biri, hatta başlıcasıdır. Ahmed Güner Sayar’ın metninde açıkça görülüyor bu! [Prof. Ömer Faruk Akün’ün, Gölpınarlı’nın ‘küçük yaşlarından itibaren çeşitli tarikatlara girmişse de fazla sebat göstermeden bunlardan ayrıldığı’na ilişkin bir notu olduğunu da Ahmet Güner Sayar’dan öğreniyoruz.] Abdülbaki Gölpınarlı, bir edebiyat tarihçisi, bir divan edebiyatı uzmanı olarak kitapları, incelemeleri, makaleleri ile bilinen, tanınan bir kişilik: Fakat asıl bilinmeyen, Hoca’nın kişiliğinin, Akün’ün de belirttiği gibi Mevlevîlik, Bektaşîlik, Melâmetîlik bağlamında nasıl bir dönüşüm geçirdiği, Sayar’ın deyişiyle, ‘sübjektif’ kişiliğidir. Çocukluk yaşlarından itibaren Mevlevî terbiyesi aldığını [çocuk yaşında intisabı Bahariye Mevlevihanesi şeyhi Hüseyin Fahreddin Dede Efendi’yedir] ve Mevlevî’liği İkinci Devre [Bayramî, Hamzavî] Melamîliği ile birlikte hayata geçirdiğini biliyoruz: Ama Ahmed Güner Sayar’dan öğrendiklerimiz, Gölpınarlı’nın 1931 yılında yayımlanan ‘Melamîlik ve Melâmîler’de Muhammed Nur’ül Arabî ile başlayan Üçüncü Devre Melamîliğini yüceltirken, 1950’den sonra birdenbire, Nur’ül Arabî efendi hazretlerine ve Üçüncü Devre Melametîliğine karşı şedît bir muhalefet tavrı takındığı ve İkinci Devre Melamî pîri Abdülkâdir Belhî Efendi hazretlerine olan bağlılığını sürdürdüğüdür. Sayar, Gölpınarlı’nın Üçüncü Devre Melametîliğine karşı takındığı olumsuzlayıcı tavırla Yahya Kemal’i de etkilediğini bildiriyor –ki, bence son derece önemlidir: Sayar, Yahya Kemal’in ‘İthaf’ şiirinde ‘Melâmet söndü Şark’ın her yerinde’ dizesini ‘melâmet uzmanından [Gölpınarlı kastediliyor H.Y.] elde ettiği […] kitabî ve şifahî bilgilerden hareketle yaz[dığını]’ bildirmektedir. İkinci ve Üçüncü Devre Melametîliği arasındaki fark, ilkinin ‘melameti neş’e, zevk ve hâl olarak’ rindâne neşveyle; ikincisininse, melamîliği ‘telkıyn yoluyla yürütmeyi şiar edinmiş olması’dır. Bu yüzden, Gölpınarlı, İkinci Devre Melamîliği dolayısıyla Yenikapı Mevlevîhanesi’ne, Abdülbâkî Nâsır Dede Efendi’ye değil; Bahariye Mevlevîhanesi’ne, Hüseyin Fahreddin Dede Efendi’ye yakındır. [Esasen ilk intiabı da onadır]. Gölpınarlı, bu iki Mevlevîhane arasındaki farkı şöyle anlatacaktır: ‘Bahariye Mevlevîhanesi rindlikte, Alevîlikle meşhurdu; Yenikapı ise, zâhidlikle meşhurdu’. Gölpınarlı bir ‘mütelevvin’dir, doğru; ama haydi Melamîliği Mevlevîlikle bağdaştırdı, diyelim -ki, bu mümkündür-, ama öte yandan Hüseyin Fahreddin Dede Efendi de, Abdülkadir Belhî Efendi de Nakşıbendî’ olduklarına göre, Gölpınarlı, Alevîliği bu bağlamda nereye, nasıl oturtmaktadır? Ayrıca, hayatının bir döneminde onu mahkemelere düşüren solculuğunu da? Sayar’ın bu nefis eserinde Fatih türbedarı Ahmed Amiş Efendi hazretlerine önemli bir yer ayrılmıştır. Sayar dostumuzdan, bu büyük Melamî kutbu Amiş Efendi hazretleri için, müstakil bir çalışma bekliyoruz.