Liberal demokrasinin yaşadığı sorunlara dikkat çeken Alman Wolfgang Merkel* liberal piyasa ile demokrasi arasındaki ilişkinin büyük ölçüde Samuel Huntington, Michel Crozier ve Joji Watanuki tarafından belirlendiğini söyler.“Muhafazakâr kriz teorisi”nin öne çıkardığı soru şudur: Demokratik ortamda ortaya çıkabilecek aşırı talep siyasal sistemin karşılama gücünü aşar mı? Üçlüye göre doğaları gereği demokratik taleplerle siyasi-iktisadi realiteler arasında çatışma olur.Bir ülkede bir yıl içinde üretilen toplam mal ve hizmetlerden en büyük payı küçük bir azınlığın aldığı dünyamızın gerçeğidir. Türkiye’de nüfusun yüzde 20’si gayri safi milli hasılanın yaklaşık yarısını alırken, dünyada yüzde 10’u yüzde 80’ini kontrol etmektedir. Bundan 30 sene önce dünya gelirinin yüzde 80’ini yüzde 20’lik dilim kontrol ediyordu, denge sürekli bir biçimde neoliberal politikaların disiplin içinde uygulanmasına paralel olarak orta ve alt sınıfların aleyhine işlemektedir. Neoliberal iktisat politikaların damgasını vurduğu küreselleşme her geçen gün ülkeler, bölgeler ve sınıflar arasında derin eşitsizliklere, adaletsizliklere yol açmakta, bu da çatışmalara ve toplumsal patlamalara yol açmaktadır.Huntington, Crozier ve Watanuki, demokratik talep ile siyasal sistem arasında vuku bulan çelişkiyi Rapor-1975 adı altında şöyle formüle ettiler: Ekonomi, devlet ve siyasetten özerkleştirilmeli; piyasa serbestleştirilmeli; sosyal devlet küçültülmeli. Üçlünün önerisi el’an uygulama halinde. Reagan ve Thatcher zamanından beri bu formüle azami dikkat ediliyor; hangi ülke neoliberal politikaları kabullenip küresel ekonomiye entegre olma yolunu seçiyorsa bu üç yasaya uyma konusunda aşırı hassasiyet gösteriyor. Fakat tabii ki ortada demokrasi teorisi açısından önemli bir sorun var: Eğer demokrasi halkın iradesinin siyasal sisteme yansıması, hatta sistemin kendisini belirlemesi ise mal ve hizmetlerin paylaşımında hak ettiği payı alamayan halkın talebi neden kaale alınmasın? Ekonomiye ilişkin kararlar, piyasanın işleyişi ve adil bölüşüm neden demokratik talebin dışında tutulsun, bu alanları demokratik müzakereye konu olmayan yasalar belirlesin? Demokraside halktan başka yasa koyucu olur mu?Adil olmayan bölüşüme itiraz demokratik sürecin dışında tutulacaksa demokratik siyaset yapmanın manası yoktur. Normal süreçlerde bir azınlık milli gelirin aslan payını cebine indirirken, kriz zamanlarında yükün neredeyse tamamı vergi mükelleflerine, yani doğrudan halka bindirilmektedir. Nitekim Amerika’da 2008’de başlayan kriz, halkın vergilerini toplayan devletin müdahalesiyle önlenmeye çalışıldı. Finansal kriz, ekonominin devletten ve siyasetten özerkleştirilmesi ile piyasanın serbestleştirilmesinden doğmuştu. Krizde devlet zenginlerin lehine ekonomiye müdahale etti, diğer zamanlarda zenginleri diledikleri gibi kazansınlar diye halkın demokratik yollarla ekonomide düzenleme yapmalarına izin vermedi. Bu nasıl demokrasi ki, her durumda zenginlerin lehine işlemektedir?Amerika’da başlayıp Avrupa’ya sıçrayan ekonomik kriz hepimize şunu açıkça gösterdi ki, böylesi durumlarda yasama organları, yani halkın üyelerini seçtiği parlamentolar yürütmenin, yani hükümetlerin; hükümetler de finans kuruluşlarının, zengin zümrelerin, uluslararası örgütlerin denetimine giriyorlar. Halkın denetiminden çıkmış siyasal sisteme “demokrasi” demek zor. Nitekim İtalya’da zenginlerin, uluslararası örgütlerin ve finans kuruluşlarının çizdiği yol haritasını sorunsuz takip edecek teknokrat hükümet başa getirildi; kriz aşılıncaya kadar “şimdilik” demokratik hükümet bir tür askıya alındı. İtalya’da olanın bir benzeri askerî darbeyle Mısır’da tekrarlandı. Adil Mansur seçilmeden cumhurbaşkanı oldu; Baradey aldığı yüzde 1,5 oyla teknokrat hükümetin kritik koltuğuna oturtuldu. Devrilen Mursi’nin aldığı oy ise yüzde 52 idi.*Bkz. Avrupa’da Demokrasi ve Katılımcılık Krizi Var mı?, çev. Ender Türk, Demokrasi ve Siyasal Katılım, İst.-2013, Edisyon Kitap.
Liberal demokrasinin yaşadığı sorunlara dikkat çeken Alman Wolfgang Merkel* liberal piyasa ile demokrasi arasındaki ilişkinin büyük ölçüde Samuel Huntington, Michel Crozier ve Joji Watanuki tarafından belirlendiğini söyler.“Muhafazakâr kriz teorisi”nin öne çıkardığı soru şudur: Demokratik ortamda ortaya çıkabilecek aşırı talep siyasal sistemin karşılama gücünü aşar mı? Üçlüye göre doğaları gereği demokratik taleplerle siyasi-iktisadi realiteler arasında çatışma olur.Bir ülkede bir yıl içinde üretilen toplam mal ve hizmetlerden en büyük payı küçük bir azınlığın aldığı dünyamızın gerçeğidir. Türkiye’de nüfusun yüzde 20’si gayri safi milli hasılanın yaklaşık yarısını alırken, dünyada yüzde 10’u yüzde 80’ini kontrol etmektedir. Bundan 30 sene önce dünya gelirinin yüzde 80’ini yüzde 20’lik dilim kontrol ediyordu, denge sürekli bir biçimde neoliberal politikaların disiplin içinde uygulanmasına paralel olarak orta ve alt sınıfların aleyhine işlemektedir. Neoliberal iktisat politikaların damgasını vurduğu küreselleşme her geçen gün ülkeler, bölgeler ve sınıflar arasında derin eşitsizliklere, adaletsizliklere yol açmakta, bu da çatışmalara ve toplumsal patlamalara yol açmaktadır.Huntington, Crozier ve Watanuki, demokratik talep ile siyasal sistem arasında vuku bulan çelişkiyi Rapor-1975 adı altında şöyle formüle ettiler: Ekonomi, devlet ve siyasetten özerkleştirilmeli; piyasa serbestleştirilmeli; sosyal devlet küçültülmeli. Üçlünün önerisi el’an uygulama halinde. Reagan ve Thatcher zamanından beri bu formüle azami dikkat ediliyor; hangi ülke neoliberal politikaları kabullenip küresel ekonomiye entegre olma yolunu seçiyorsa bu üç yasaya uyma konusunda aşırı hassasiyet gösteriyor. Fakat tabii ki ortada demokrasi teorisi açısından önemli bir sorun var: Eğer demokrasi halkın iradesinin siyasal sisteme yansıması, hatta sistemin kendisini belirlemesi ise mal ve hizmetlerin paylaşımında hak ettiği payı alamayan halkın talebi neden kaale alınmasın? Ekonomiye ilişkin kararlar, piyasanın işleyişi ve adil bölüşüm neden demokratik talebin dışında tutulsun, bu alanları demokratik müzakereye konu olmayan yasalar belirlesin? Demokraside halktan başka yasa koyucu olur mu?Adil olmayan bölüşüme itiraz demokratik sürecin dışında tutulacaksa demokratik siyaset yapmanın manası yoktur. Normal süreçlerde bir azınlık milli gelirin aslan payını cebine indirirken, kriz zamanlarında yükün neredeyse tamamı vergi mükelleflerine, yani doğrudan halka bindirilmektedir. Nitekim Amerika’da 2008’de başlayan kriz, halkın vergilerini toplayan devletin müdahalesiyle önlenmeye çalışıldı. Finansal kriz, ekonominin devletten ve siyasetten özerkleştirilmesi ile piyasanın serbestleştirilmesinden doğmuştu. Krizde devlet zenginlerin lehine ekonomiye müdahale etti, diğer zamanlarda zenginleri diledikleri gibi kazansınlar diye halkın demokratik yollarla ekonomide düzenleme yapmalarına izin vermedi. Bu nasıl demokrasi ki, her durumda zenginlerin lehine işlemektedir?Amerika’da başlayıp Avrupa’ya sıçrayan ekonomik kriz hepimize şunu açıkça gösterdi ki, böylesi durumlarda yasama organları, yani halkın üyelerini seçtiği parlamentolar yürütmenin, yani hükümetlerin; hükümetler de finans kuruluşlarının, zengin zümrelerin, uluslararası örgütlerin denetimine giriyorlar. Halkın denetiminden çıkmış siyasal sisteme “demokrasi” demek zor. Nitekim İtalya’da zenginlerin, uluslararası örgütlerin ve finans kuruluşlarının çizdiği yol haritasını sorunsuz takip edecek teknokrat hükümet başa getirildi; kriz aşılıncaya kadar “şimdilik” demokratik hükümet bir tür askıya alındı. İtalya’da olanın bir benzeri askerî darbeyle Mısır’da tekrarlandı. Adil Mansur seçilmeden cumhurbaşkanı oldu; Baradey aldığı yüzde 1,5 oyla teknokrat hükümetin kritik koltuğuna oturtuldu. Devrilen Mursi’nin aldığı oy ise yüzde 52 idi.*Bkz. Avrupa’da Demokrasi ve Katılımcılık Krizi Var mı?, çev. Ender Türk, Demokrasi ve Siyasal Katılım, İst.-2013, Edisyon Kitap.