Müslüman Kardeşler’in Mısır’da maruz kaldığı askeri darbe dolayısıyla gündeme gelen “İslam ve demokrasi” tartışmasının bir bölümünü modern kentin şartlarında ortaya çıkmış bulunan İslami akımların ve cemaatlerin siyasetle ilişkisinin açıklığa kavuşturulması konusu teşkil eder.Bu köşede konuyu liberal demokrasi teorisi çerçevesinde ele almaya çalışıyoruz. Türkiye ve Mısır başta olmak üzere, hemen hemen her İslam ülkesinde yeni bir döneme adım atmaktayız. Siyaset, demokrasi ve din tartışmasını sağlıklı bir zemine oturtmadıkça hem siyasî krizler devam edecek hem toplumsal patlamalar çok daha büyük boyutlarda sürecektir. Bu konu salt “politik” olanın ötesinde demokrasi teorisinin bizatihi kendisiyle ilgilidir. Teoriyi tartışırken Batılı felsefeleri ve bu alanda ortaya çıkmış bulunan zengin fikri hamuleyi göz ardı edemeyiz, ama bunun tek başına yetmediğini yaşadığımız tecrübeler sonucunda anlamış bulunuyoruz. Genel olarak devlet ve siyaset, özel olarak da liberal demokrasi teorisini İslam’ın kelam ve fıkıh kaynaklarını yoklayarak, bu kaynaklarda yer almış bulunan ana parametreleri temel alarak kritik etme mecburiyeti var. Belirtmek gerekir ki, 18 Temmuz’dan başlayarak düzenli olarak ele aldığımız demokrasi konusuyla ilgili eleştirilerin tamamı “süreçlerin krizi”yle ilgilidir, söz konusu süreçlerde işaret ettiğimiz eleştiriler aslında çok daha derinde yatan “varoluşsal kriz”in dışavurumlarından ibarettir. Konunun derindeki özüne inmedikçe süreçler kriziyle yetinmek ne İslam dünyasının demokrasiden beklentisi karşılanır ne hakikatte Batılı siyaset paradigmasının kalbinde süren krize doğru teşhis konulabilir. Çoğu zaman süreçlerin kriziyle yetinmek İslami veya muhafazakâr kimlikleriyle hükümet kurmuş partileri de yanıltır. Temsildeki adaletsizlik, güç zehirlenmesi, devlet kibri ve salt sayısal oy oranlarıyla yetinme, partilerin toplumsal desteklerinin zayıflamasına, bir süre sonra da kolayca çok zor şartlarda elde ettikleri iktidarlarını kaybetmelerine sebebiyet verebilir. Bu durumdaki partileri yanıltan duygu, siyasetin salt sayısal değil, toplumsal desteğin devamıyla istikrarını koruduğu gerçeğini unutmaya başlamalarıdır. Toplumsal desteği zayıflamış siyasetin –veya iktidarın-, bir süre sonra arkasından sosyal desteğin erimeye, sandığa gidip oy verenlerin aktif katılımlarını terk etmeye veya keskin politik mücadele zamanlarında ‘kenar’a çekilmeye başladıkları görülür. Belki kalpleri kırılanların eli sandığa gider ama ruhları sürece iştirak etmez. Bu durum Mısır’da yaşanmadı, zaten bunu yaşamaya fırsat da bırakmadılar ama Türkiye’de benzer bir tehlikenin belli belirsiz emareleri görülebiliyor. Geçen yazıda herhangi bir siyasi grubun neden dini referans aldığında siyasî yarışa katılmaktan engellendiğini ve neden dini referans alan sosyal hareketlere –ki sosyolojik anlamıyla bunlara ‘cemaat’ diyoruz, başka bir kavramsallaştırma sosyal hareketliliği ifade edemiyor- siyaseti etkileme teşebbüsünün çok görüldüğünü sormuştuk. Laik stk’lara siyaset açık iken, cemaatlere neden kapalı? Batılı hakim bakış açısının “din-siyaset” ilişkisine getirdiği sınırlamalar sadece İslam ve Müslümanlar için geçerlidir. Batı’da “dini değerlere göre siyaset yapan Hıristiyan partiler var. İsrail’de ise dini referans dolayısıyla herhangi bir partinin engellenmesi akla bile gelemez. Demek oluyor ki söz konusu yasak veya kısıtlama İslam ve Müslümanlar için geçerlidir. Eğer İslamiyet, “Yahudilik veya Hıristiyanlık gibi kendini reformdan geçirip modern devletin kabul edebileceği forma sokarsa ona da izin verilir” denecek olursa bu ihtirazi kayıt doğrudan liberal demokrasinin zaafına ve daha temeldeki krizine işaret eder. Yaşadığımız acılı pratiklerden de anlaşıldığı üzere liberal demokrasi, din olarak İslamiyet’i ve siyasi özne olarak Müslümanları kendi felsefi (laik-seküler) temel kabullerine göre değişmeye, daha doğrusu akaid, kelam ve fıkhi hükümlerinden vazgeçip laikleşmeye mecbur ediyor, aksi halde siyasetin kapılarını kapatıyor, dindarları temsil süreçlerinin dışına itiyor.
Müslüman Kardeşler’in Mısır’da maruz kaldığı askeri darbe dolayısıyla gündeme gelen “İslam ve demokrasi” tartışmasının bir bölümünü modern kentin şartlarında ortaya çıkmış bulunan İslami akımların ve cemaatlerin siyasetle ilişkisinin açıklığa kavuşturulması konusu teşkil eder.Bu köşede konuyu liberal demokrasi teorisi çerçevesinde ele almaya çalışıyoruz. Türkiye ve Mısır başta olmak üzere, hemen hemen her İslam ülkesinde yeni bir döneme adım atmaktayız. Siyaset, demokrasi ve din tartışmasını sağlıklı bir zemine oturtmadıkça hem siyasî krizler devam edecek hem toplumsal patlamalar çok daha büyük boyutlarda sürecektir. Bu konu salt “politik” olanın ötesinde demokrasi teorisinin bizatihi kendisiyle ilgilidir. Teoriyi tartışırken Batılı felsefeleri ve bu alanda ortaya çıkmış bulunan zengin fikri hamuleyi göz ardı edemeyiz, ama bunun tek başına yetmediğini yaşadığımız tecrübeler sonucunda anlamış bulunuyoruz. Genel olarak devlet ve siyaset, özel olarak da liberal demokrasi teorisini İslam’ın kelam ve fıkıh kaynaklarını yoklayarak, bu kaynaklarda yer almış bulunan ana parametreleri temel alarak kritik etme mecburiyeti var. Belirtmek gerekir ki, 18 Temmuz’dan başlayarak düzenli olarak ele aldığımız demokrasi konusuyla ilgili eleştirilerin tamamı “süreçlerin krizi”yle ilgilidir, söz konusu süreçlerde işaret ettiğimiz eleştiriler aslında çok daha derinde yatan “varoluşsal kriz”in dışavurumlarından ibarettir. Konunun derindeki özüne inmedikçe süreçler kriziyle yetinmek ne İslam dünyasının demokrasiden beklentisi karşılanır ne hakikatte Batılı siyaset paradigmasının kalbinde süren krize doğru teşhis konulabilir. Çoğu zaman süreçlerin kriziyle yetinmek İslami veya muhafazakâr kimlikleriyle hükümet kurmuş partileri de yanıltır. Temsildeki adaletsizlik, güç zehirlenmesi, devlet kibri ve salt sayısal oy oranlarıyla yetinme, partilerin toplumsal desteklerinin zayıflamasına, bir süre sonra da kolayca çok zor şartlarda elde ettikleri iktidarlarını kaybetmelerine sebebiyet verebilir. Bu durumdaki partileri yanıltan duygu, siyasetin salt sayısal değil, toplumsal desteğin devamıyla istikrarını koruduğu gerçeğini unutmaya başlamalarıdır. Toplumsal desteği zayıflamış siyasetin –veya iktidarın-, bir süre sonra arkasından sosyal desteğin erimeye, sandığa gidip oy verenlerin aktif katılımlarını terk etmeye veya keskin politik mücadele zamanlarında ‘kenar’a çekilmeye başladıkları görülür. Belki kalpleri kırılanların eli sandığa gider ama ruhları sürece iştirak etmez. Bu durum Mısır’da yaşanmadı, zaten bunu yaşamaya fırsat da bırakmadılar ama Türkiye’de benzer bir tehlikenin belli belirsiz emareleri görülebiliyor. Geçen yazıda herhangi bir siyasi grubun neden dini referans aldığında siyasî yarışa katılmaktan engellendiğini ve neden dini referans alan sosyal hareketlere –ki sosyolojik anlamıyla bunlara ‘cemaat’ diyoruz, başka bir kavramsallaştırma sosyal hareketliliği ifade edemiyor- siyaseti etkileme teşebbüsünün çok görüldüğünü sormuştuk. Laik stk’lara siyaset açık iken, cemaatlere neden kapalı? Batılı hakim bakış açısının “din-siyaset” ilişkisine getirdiği sınırlamalar sadece İslam ve Müslümanlar için geçerlidir. Batı’da “dini değerlere göre siyaset yapan Hıristiyan partiler var. İsrail’de ise dini referans dolayısıyla herhangi bir partinin engellenmesi akla bile gelemez. Demek oluyor ki söz konusu yasak veya kısıtlama İslam ve Müslümanlar için geçerlidir. Eğer İslamiyet, “Yahudilik veya Hıristiyanlık gibi kendini reformdan geçirip modern devletin kabul edebileceği forma sokarsa ona da izin verilir” denecek olursa bu ihtirazi kayıt doğrudan liberal demokrasinin zaafına ve daha temeldeki krizine işaret eder. Yaşadığımız acılı pratiklerden de anlaşıldığı üzere liberal demokrasi, din olarak İslamiyet’i ve siyasi özne olarak Müslümanları kendi felsefi (laik-seküler) temel kabullerine göre değişmeye, daha doğrusu akaid, kelam ve fıkhi hükümlerinden vazgeçip laikleşmeye mecbur ediyor, aksi halde siyasetin kapılarını kapatıyor, dindarları temsil süreçlerinin dışına itiyor.