Minelbâb İlelmihrab’ı yeniden okuyorum. Bu anı kitabında Refik Halid akıllara durgunluk verici bir içtenlikle siyasî hayattaki günlerini, yanılgısını, sürgünde geçen yıllarını dile getiriyor. Yakın tarihimizin çok önemli bir belgesi. Refik Halid Karay çok uzun yıllardan beri en sevgili yazarlarım arasında. Türkiye’nin sona ermez çalkantıları onu geçmişteki tutumundan dolayı epey gölgelemiş. Hatta, ‘Atatürk düşmanı’ saymış. Yaman bir kronikçi Refik Halid, yaşadığı dönemin bütün meselelerini kaleme getirmiş. Boyuna değişen, dahası, durup dururken değişen hayatımız birçok eserinin sayfalarında sevecen bir alaycılıkla karşımıza çıkıyor. Atatürk’ün ilgisini çeken eşsiz kısa oyunu Deli, çağını ve yeniliği özümseyemeyen toplumlarda delilerin iyileşip yeni toplumu görür görmez tekrar delirdiklerini hem sevecen hem acı bir istihzahla yansıtır. Sürgündeyken yazmış Deli’yi Refik Halid. Atatürk’ü sever görünenler, eseri, Çankaya sofrasında kışkırtıcı bir ifadeyle çekiştirmişler. Yakup Kadri’nin anılarından öğrendiğimize göre, Atatürk, Deli’nin çok dikkatle okunması gereken bir oyun olduğunu belirtmiş. Keşke okunsa Yakup Kadri’nin dile getirdikleri… Refik Halid yeniliklere karşı, bağnaz, hatta ‘gerici’ sayılmıştır. Gerçekten öyle mi? Bugünün Saraylısı’nı okuyanlar, ‘muhalif’ Refik Halid’in baskıcı rejimleri nasıl sarakaya aldığını ayırt edeceklerdir. Romanın geçtiği dönemde Türkiye, İkinci Dünya Savaşı’nın kan ve cinnet çukurundan gerçi uzak durabilmiştir ama, cemiyette, üstelik Halkevleri’nde Hitler hayranı, faşizmden umut bekleyen çılgınlar da boy göstermiş. Tatlı ve kederli bir aşk romanı olan Bugünün Saraylısı böylesi tehlikelere sık sık işaret eder. Cumhuriyet dönemi eleştirmenleri, incelemecileri, çokluk, onu suya sabuna dokunmayan, hafif eserler, romanlar yazarı olarak tanıtmışlar. Memleket Hikâyeleri’ni, Gurbet Hikâyeleri’ni ayrı tutmuşlar, İstanbul’un Bir Yüzü romanını da iyice saymışlar, sonrasına dudak bükmüşler. Siyasî geçmişi Refik Halid’in yolunu handiyse tıkamış. Kendisi, 1930 sonrası emeği için, para kazanmak gayesiyle yazdığını ileri sürmüşse de, roman ağırlıklı bu eserler, Türkçe anlatma sanatının dorukları arasındadır. Pek fark edilmemiş: Piyasa işi sayılmış romanlarında Refik Halid yepyeni teknikler denemiştir. Nilgün’den Sonuncu Kadeh’e, Refik Halid’in son dönem romanları, bence gizli hazinedir. Her kesimden okurun büyük tat alarak okuyabileceği bu romanlar, romanla henüz tanışmamış kişiler için birer roman sevgisi aşılayıcısıdır. Sürükleyici konu, sanatkârca anlatım, alabildiğine zengin dil. Eşsiz bir dil ustası! Değerini bilmediğimiz Refik Halid, çağdaş edebiyatımızın hemen hemen ‘tek’ egzotik romanlar yazarıydı bir yandan da. Sıcak ülkelerdeki sürgün yıllarından çok canlı, renklerine güneş vurmuş tablolar yansıttı. Dişi Örümcek’i örnek vermek isterim. Dişi Örümcek sıcak iklimin insan üzerindeki etkisini öylesine güzel anlatır ki, benim gibi soğuklardan, kışlardan korkanlardansanız bir an önce oraya yerleşmek istersiniz… Sürgün hüzün doludur ama, sıcak iklim yine hayallere alıp götürür… Nilgün’ün sayfalarındaki bitkiörtüsü tasvirlerini olağanüstü bulurum. Egzotik olanla birlikte zaman kurgusu, İki Bin Yılın Sevgilisi’ni artık heyecan verici kılar. Sonuncu Kadeh ‘yitirilen’ İstanbul’da son bir geziniştir. Eğitimde sözü geçen biri olsaydım, gençlere ille Refik Halid okutmak isterdim. Zorla değil, Refik Halid kendini zaten hemen sevdirecektir. Sevgi, hoşgörü, birbirimizi anlamak; bunları ikide birde tekrarlıyoruz da, bu gerçek şefkat yazarından handiyse habersiz yaşıyoruz…
Minelbâb İlelmihrab’ı yeniden okuyorum. Bu anı kitabında Refik Halid akıllara durgunluk verici bir içtenlikle siyasî hayattaki günlerini, yanılgısını, sürgünde geçen yıllarını dile getiriyor. Yakın tarihimizin çok önemli bir belgesi. Refik Halid Karay çok uzun yıllardan beri en sevgili yazarlarım arasında. Türkiye’nin sona ermez çalkantıları onu geçmişteki tutumundan dolayı epey gölgelemiş. Hatta, ‘Atatürk düşmanı’ saymış. Yaman bir kronikçi Refik Halid, yaşadığı dönemin bütün meselelerini kaleme getirmiş. Boyuna değişen, dahası, durup dururken değişen hayatımız birçok eserinin sayfalarında sevecen bir alaycılıkla karşımıza çıkıyor. Atatürk’ün ilgisini çeken eşsiz kısa oyunu Deli, çağını ve yeniliği özümseyemeyen toplumlarda delilerin iyileşip yeni toplumu görür görmez tekrar delirdiklerini hem sevecen hem acı bir istihzahla yansıtır. Sürgündeyken yazmış Deli’yi Refik Halid. Atatürk’ü sever görünenler, eseri, Çankaya sofrasında kışkırtıcı bir ifadeyle çekiştirmişler. Yakup Kadri’nin anılarından öğrendiğimize göre, Atatürk, Deli’nin çok dikkatle okunması gereken bir oyun olduğunu belirtmiş. Keşke okunsa Yakup Kadri’nin dile getirdikleri… Refik Halid yeniliklere karşı, bağnaz, hatta ‘gerici’ sayılmıştır. Gerçekten öyle mi? Bugünün Saraylısı’nı okuyanlar, ‘muhalif’ Refik Halid’in baskıcı rejimleri nasıl sarakaya aldığını ayırt edeceklerdir. Romanın geçtiği dönemde Türkiye, İkinci Dünya Savaşı’nın kan ve cinnet çukurundan gerçi uzak durabilmiştir ama, cemiyette, üstelik Halkevleri’nde Hitler hayranı, faşizmden umut bekleyen çılgınlar da boy göstermiş. Tatlı ve kederli bir aşk romanı olan Bugünün Saraylısı böylesi tehlikelere sık sık işaret eder. Cumhuriyet dönemi eleştirmenleri, incelemecileri, çokluk, onu suya sabuna dokunmayan, hafif eserler, romanlar yazarı olarak tanıtmışlar. Memleket Hikâyeleri’ni, Gurbet Hikâyeleri’ni ayrı tutmuşlar, İstanbul’un Bir Yüzü romanını da iyice saymışlar, sonrasına dudak bükmüşler. Siyasî geçmişi Refik Halid’in yolunu handiyse tıkamış. Kendisi, 1930 sonrası emeği için, para kazanmak gayesiyle yazdığını ileri sürmüşse de, roman ağırlıklı bu eserler, Türkçe anlatma sanatının dorukları arasındadır. Pek fark edilmemiş: Piyasa işi sayılmış romanlarında Refik Halid yepyeni teknikler denemiştir. Nilgün’den Sonuncu Kadeh’e, Refik Halid’in son dönem romanları, bence gizli hazinedir. Her kesimden okurun büyük tat alarak okuyabileceği bu romanlar, romanla henüz tanışmamış kişiler için birer roman sevgisi aşılayıcısıdır. Sürükleyici konu, sanatkârca anlatım, alabildiğine zengin dil. Eşsiz bir dil ustası! Değerini bilmediğimiz Refik Halid, çağdaş edebiyatımızın hemen hemen ‘tek’ egzotik romanlar yazarıydı bir yandan da. Sıcak ülkelerdeki sürgün yıllarından çok canlı, renklerine güneş vurmuş tablolar yansıttı. Dişi Örümcek’i örnek vermek isterim. Dişi Örümcek sıcak iklimin insan üzerindeki etkisini öylesine güzel anlatır ki, benim gibi soğuklardan, kışlardan korkanlardansanız bir an önce oraya yerleşmek istersiniz… Sürgün hüzün doludur ama, sıcak iklim yine hayallere alıp götürür… Nilgün’ün sayfalarındaki bitkiörtüsü tasvirlerini olağanüstü bulurum. Egzotik olanla birlikte zaman kurgusu, İki Bin Yılın Sevgilisi’ni artık heyecan verici kılar. Sonuncu Kadeh ‘yitirilen’ İstanbul’da son bir geziniştir. Eğitimde sözü geçen biri olsaydım, gençlere ille Refik Halid okutmak isterdim. Zorla değil, Refik Halid kendini zaten hemen sevdirecektir. Sevgi, hoşgörü, birbirimizi anlamak; bunları ikide birde tekrarlıyoruz da, bu gerçek şefkat yazarından handiyse habersiz yaşıyoruz…