İktisadın kurucusu İbn Haldun, devletlerin yükseliş ve düşüşünü ilk inceleyen bilim adamıydı. İbni Haldun “İnsanlar neden şehirlerde yaşar?” sorusunu da ilk soran iktisatçıydı ve ülkelerin kaderiyle şehirlerin kaderinin iç içe olduğunu da fark etmişti. Amerika’nın Detroit şehri yönetimi, önceki gün resmî olarak iflas başvurusu yaptı. Kent yöneticileri, 18 ile 20 milyar dolar arasında belirlenen borcunun ödenemeyeceğini beyan ederek borç verenlere karşı koruma talep ettiler. Bu köşede, geçtiğimiz yıllarda Amerika’nın federal seviyedeki borçlarının geri ödenememe riskleri olduğu gibi eyalet ve şehir borçlarının da geri ödenememe riskleri olduğunun altı çizilmişti. Zira Amerika’da federal seviyeden (merkezî yönetim) bağımsız olarak eyalet ve kent yönetimleri de büyük miktarlarda borçlanıyorlar. Bu borçlanmayı, kendi kredibilitelerine ve bu çerçevede derecelendirme kuruluşlarından aldıkları derecelerin desteğiyle yapıyorlar. Amerika’da, diğer ülkelerde olduğu gibi, kent ve eyalet yönetimleriyle merkezî yönetim arasında borç ödeme açısından temel bir fark var. Vergilendirme yetkisindeki farkı bir tarafa bırakırsak, bu fark, kentlerin aksine, nihai kertede merkezî yönetimin para basma yetkisi olmasından kaynaklanıyor. Amerikan hükümeti açısından, tüm maliye göstergeleri oldukça zayıf iken derecelendirme kuruluşları tarafından yine de AAA ve biraz aşağısında notlanmasının gerisinde biraz da bu durum var. Borcun parasallaştırılmasının uzun dönemli ve temel bir çözüm olmadığını biliyoruz. Dahası, kısa vadede dahi hiper enflasyon risklerini beraberinde getirebiliyor. Tabii dolara öyle veya böyle tüm dünyada duyulan güven devam etmese, para basma yetkisinin zaten bir önemi kalmayacaktı. Amerikan federal hükümetinin bu şansına Detroit kenti yöneticileri sahip değil. Mevcut şartlardaki gelirleriyle borçlarını ödeyemeyeceğine kani olunca, kent yöneticilerini iflas mahkemesine götüren durum da bu. Peki Detroit bu duruma nasıl geldi?Detroit’in çöküşüKentlerin çöküşü, Bağdat’ın Moğollar tarafından yıkılması gibi, askerî, siyasî ya da tabii sebeplerden olmazsa ekonomik sebeplerden kaynaklanıyor. Zira, kentlerin oluşumu ve yükselişi de büyük ölçüde ekonomik sebeplerle oluyor; kent, Bağdat gibi, bir ilim ve medeniyet merkezi olarak tasarlansa da. Kentlerin ayakta kalmak ve hayatiyetlerini devam ettirmek için güçlü bir ekonomiye sahip olması gerekiyor. Bu olursa, kent göç alıyor ve büyüyor. Buna karşılık, eğer ekonomisi zayıflarsa çöküyor ve dışarıya göç veriyor. Detroit’in başına gelen de bu. Kentin nüfusu 1950’lerde 2 milyona yaklaşmışken bugün 700 bin civarına inmiş. Bunun sebebi, Amerikan ekonomisinin en önemli sektörü olan ve merkezi Detroit olan otomobil sektörünün sıkıntıya girmesi. Çeşitlenmesi sınırlı kalan Detroit ekonomisinin belki de tek itici sektörü otomotivdi. Amerikan otomotiv sektörü uluslararası rekabette geriye düştükçe bunun ilk sonucu Detroit’in kaybetmesi sonucu oldu. İnsanlar işlerini kaybettiler; vergiler ödenemedi; kent göç verdi; konutlar boşaldı; emlak fiyatları çöktü.Kentlerin kurtuluşuDetroit’in iflası ABD tarihindeki en büyük kent iflası olsa da, Amerika bunu ilk defa yaşamıyor. Dünyanın diğer ülkeleri de. Kent ekonomileri bir taraftan diğer kent ekonomileriyle rekabet ederken, diğer taraftan onlarla işbirliği yapıyor ve birleştiklerinde ülke ekonomilerini oluşturuyor. Eğer kaybeden kentler olduğu gibi o kayıpları tazmin edici kazanan kentler de varsa ülke ekonomisi hayatiyetini devam ettiriyor. Eğer tüm kentler kaybediyorsa ülke ekonomisinin ayakta kalması nümkün olmuyor. Düşen kentler ayağa kalkabilir mi? Cevap evet. Örneğin Düsseldorf. Alman sanayileşmesinin merkezi olan Ruhr havzasının merkezindeki Düsseldorf, 1980’lerdeki işsizlik döneminde büyük sıkıntılarla karşılaşmıştı. Ancak, “kendisini yeniden tanımlayarak” yeni bir finans ve iş merkezi haline dönüşerek hayatiyetini devam ettirmişti. Böyle bir “kurtuluş” ya da “dönüşümün” anahtarının “yapısal dinamizm” olduğu söylenebilir. Yani, kent ekonomisinin, dış ya da iç şartlardaki değişime ya da ana sektörlerinin zayıflamasına cevap olarak ekonomik yapısını ve ana sektörlerini değiştirme yeteneğine sahip olması. Dünyada otomotiv sektörü kısa vadeli sorunları dışında şu anda uzun vadeli bir talep daralmasıyla karşı karşıya değil. Detroit otomotiv sektörü iyi otomobil yapmayı unuttuysa ya yeniden öğrenmesi ya da başka sektörlere kayması gerekecek. 1980’li yılların başında Toyota, GM’ın California’daki zarar sebebiyle kapanma sorunlarıyla karşı karşıya olan bir fabrikasını alıp kısa sürede kâra geçirmişti. Dolayısıyla GM, “yeniden öğrenerek” Detroit’e faydalı olabilir. Ya da, Detroit’in Düsseldorf ve benzeri tecrübelerden yararlanarak farklı sektörlere kayması gerekecek.
İktisadın kurucusu İbn Haldun, devletlerin yükseliş ve düşüşünü ilk inceleyen bilim adamıydı. İbni Haldun “İnsanlar neden şehirlerde yaşar?” sorusunu da ilk soran iktisatçıydı ve ülkelerin kaderiyle şehirlerin kaderinin iç içe olduğunu da fark etmişti. Amerika’nın Detroit şehri yönetimi, önceki gün resmî olarak iflas başvurusu yaptı. Kent yöneticileri, 18 ile 20 milyar dolar arasında belirlenen borcunun ödenemeyeceğini beyan ederek borç verenlere karşı koruma talep ettiler. Bu köşede, geçtiğimiz yıllarda Amerika’nın federal seviyedeki borçlarının geri ödenememe riskleri olduğu gibi eyalet ve şehir borçlarının da geri ödenememe riskleri olduğunun altı çizilmişti. Zira Amerika’da federal seviyeden (merkezî yönetim) bağımsız olarak eyalet ve kent yönetimleri de büyük miktarlarda borçlanıyorlar. Bu borçlanmayı, kendi kredibilitelerine ve bu çerçevede derecelendirme kuruluşlarından aldıkları derecelerin desteğiyle yapıyorlar. Amerika’da, diğer ülkelerde olduğu gibi, kent ve eyalet yönetimleriyle merkezî yönetim arasında borç ödeme açısından temel bir fark var. Vergilendirme yetkisindeki farkı bir tarafa bırakırsak, bu fark, kentlerin aksine, nihai kertede merkezî yönetimin para basma yetkisi olmasından kaynaklanıyor. Amerikan hükümeti açısından, tüm maliye göstergeleri oldukça zayıf iken derecelendirme kuruluşları tarafından yine de AAA ve biraz aşağısında notlanmasının gerisinde biraz da bu durum var. Borcun parasallaştırılmasının uzun dönemli ve temel bir çözüm olmadığını biliyoruz. Dahası, kısa vadede dahi hiper enflasyon risklerini beraberinde getirebiliyor. Tabii dolara öyle veya böyle tüm dünyada duyulan güven devam etmese, para basma yetkisinin zaten bir önemi kalmayacaktı. Amerikan federal hükümetinin bu şansına Detroit kenti yöneticileri sahip değil. Mevcut şartlardaki gelirleriyle borçlarını ödeyemeyeceğine kani olunca, kent yöneticilerini iflas mahkemesine götüren durum da bu. Peki Detroit bu duruma nasıl geldi?Detroit’in çöküşüKentlerin çöküşü, Bağdat’ın Moğollar tarafından yıkılması gibi, askerî, siyasî ya da tabii sebeplerden olmazsa ekonomik sebeplerden kaynaklanıyor. Zira, kentlerin oluşumu ve yükselişi de büyük ölçüde ekonomik sebeplerle oluyor; kent, Bağdat gibi, bir ilim ve medeniyet merkezi olarak tasarlansa da. Kentlerin ayakta kalmak ve hayatiyetlerini devam ettirmek için güçlü bir ekonomiye sahip olması gerekiyor. Bu olursa, kent göç alıyor ve büyüyor. Buna karşılık, eğer ekonomisi zayıflarsa çöküyor ve dışarıya göç veriyor. Detroit’in başına gelen de bu. Kentin nüfusu 1950’lerde 2 milyona yaklaşmışken bugün 700 bin civarına inmiş. Bunun sebebi, Amerikan ekonomisinin en önemli sektörü olan ve merkezi Detroit olan otomobil sektörünün sıkıntıya girmesi. Çeşitlenmesi sınırlı kalan Detroit ekonomisinin belki de tek itici sektörü otomotivdi. Amerikan otomotiv sektörü uluslararası rekabette geriye düştükçe bunun ilk sonucu Detroit’in kaybetmesi sonucu oldu. İnsanlar işlerini kaybettiler; vergiler ödenemedi; kent göç verdi; konutlar boşaldı; emlak fiyatları çöktü.Kentlerin kurtuluşuDetroit’in iflası ABD tarihindeki en büyük kent iflası olsa da, Amerika bunu ilk defa yaşamıyor. Dünyanın diğer ülkeleri de. Kent ekonomileri bir taraftan diğer kent ekonomileriyle rekabet ederken, diğer taraftan onlarla işbirliği yapıyor ve birleştiklerinde ülke ekonomilerini oluşturuyor. Eğer kaybeden kentler olduğu gibi o kayıpları tazmin edici kazanan kentler de varsa ülke ekonomisi hayatiyetini devam ettiriyor. Eğer tüm kentler kaybediyorsa ülke ekonomisinin ayakta kalması nümkün olmuyor. Düşen kentler ayağa kalkabilir mi? Cevap evet. Örneğin Düsseldorf. Alman sanayileşmesinin merkezi olan Ruhr havzasının merkezindeki Düsseldorf, 1980’lerdeki işsizlik döneminde büyük sıkıntılarla karşılaşmıştı. Ancak, “kendisini yeniden tanımlayarak” yeni bir finans ve iş merkezi haline dönüşerek hayatiyetini devam ettirmişti. Böyle bir “kurtuluş” ya da “dönüşümün” anahtarının “yapısal dinamizm” olduğu söylenebilir. Yani, kent ekonomisinin, dış ya da iç şartlardaki değişime ya da ana sektörlerinin zayıflamasına cevap olarak ekonomik yapısını ve ana sektörlerini değiştirme yeteneğine sahip olması. Dünyada otomotiv sektörü kısa vadeli sorunları dışında şu anda uzun vadeli bir talep daralmasıyla karşı karşıya değil. Detroit otomotiv sektörü iyi otomobil yapmayı unuttuysa ya yeniden öğrenmesi ya da başka sektörlere kayması gerekecek. 1980’li yılların başında Toyota, GM’ın California’daki zarar sebebiyle kapanma sorunlarıyla karşı karşıya olan bir fabrikasını alıp kısa sürede kâra geçirmişti. Dolayısıyla GM, “yeniden öğrenerek” Detroit’e faydalı olabilir. Ya da, Detroit’in Düsseldorf ve benzeri tecrübelerden yararlanarak farklı sektörlere kayması gerekecek.