Çocukluğumdan beri duyarım; Erzurum’da, dadaşlar diyarında Ramazan bir başkadır diye. Her yerin kendine özgü Ramazan’ı vardır elbette. Nitekim bu sene Irmak TV’nin “Benim Ramazan’ım” programında bunun nice örneklerini dinledik kahramanlarının ağzından. Zaman Ramazan sayfalarında okuduk nicelerinin kalemlerinden. Ama Erzurum’u farklı kılan benim Erzurumlularla sık dirsek temasım ve bu şehrin bütün dünyaya mal olmuş muhafazâkar yapısı.Sık temas derken, eşim Erzurumlu. Daha ötesini söylemeye gerek var mı? Nasip oldu, bu sene Ramazan’ın Kadir Gecesi’ni de içine alan son bir haftasını Erzurum’da geçirdik. İftarda “çorba, kıyma, dolma” üçlemesi ile özdeşleşen geleneksel iftar yemekleri, Erzurum ağzıyla zöhür’de kete ile bütünleşen sahur sofraları, teravih sonrası devasa semaverlerde yapılan ve küçük taburelere oturarak kıtlama usulüyle içilen bitmez-tükenmez çaylar, dolaştığım muhitlerde “bendir” ya da “daire” eşliğinde okunan Alvarlı Efe gazelleri, Ramazan’a ayrı bir renk katan Bakırcılar Camii’ndeki merhum Hacı Salih Efendi’nin mahdumu Hacı Fakirullah Efendi’nin (Allah ömrünü müzdâd kılsın) ilerlemiş yaşına rağmen âteşîn vaazları, Lala Paşa Camii’nde benim artık mazide kaldığını sandığım hafız efendilerin ezbere okuduğu Kur’an mukabeleleri, kaç tane camide hatimle kılınan teravih namazları, arefe gününde ‘arafalık’ toplayan çocuklar, Erzurum Evleri ismiyle meşhur otantik mekânda gecenin ilerleyen saatlarine kadar süren dost muhabbet meclisleri; gerçekten mahallî kültüre has özellikleri ile Erzurum’da Ramazan bir başkaymış dedirtiyor insana.Her yerde aynı manzaraBundan sonra yazacaklarım olaya başka bir perspektiften bakışı yansıtacak ve benim radarıma takılan, ekranıma yansıyan bu görüntü sadece Erzurum’a has değil. Erzurum’a gitmeden birkaç gün önce İstanbul Eyüp’teydim; orada da aynı şeyi gördüm. Televizyonlarda şehir şehir gezerek yapılan iftar programlarının bazılarına baktım, maalesef manzara farklı değildi. Ve sanırım unutulmaz Ramazan hatıraları ile dolu memleketime gitseydim, orada da göreceğim manzara buralardan farklı olmayacaktı. Nedir bu radara takılan, ekrana yansıyan manzara? Bir tek kelime ile söyleyeyim: Dünyevileşme.Dikkat edin Ramazanlaşma demiyorum; dünya görüşümüz, hayat felsefemiz, yaşam kalitemiz, dünyada ukbaya yer verişimiz itibarıyla bizi maziye nisbetle farklı bir zemine doğru kaydıran dünyevileşmenin Ramazan’a da sirayet etmesi, Ramazan’da da devam etmesi.Erzurumlu bir arkadaşımla karşılaştım orada. Yıllarca mesai arkadaşlığı yaptık gazetede çalıştığım yıllarda. Bayram için gelmiş memleketine. Konuştuk eski Erzurum Ramazanlarından. Katıldığımız iftar davetlerinde yaşları 70 ve sonrasına ulaşmış kadın-erkek ihtiyarlara sordum eski Erzurum Ramazanlarını. Neler neler anlattılar bana. “Erzurum’da Ramazan” isimli H. Ömer Özden imzasını taşıyan kitaba da baktım. O da çok şeyler anlatıyor. Ama şunu rahatlıkla söyleyebilirim; benim gördüğüm ve bir hafta müddetince yaşadığım Erzurum Ramazanları eski Erzurum Ramazanları değil; tıpkı Eyüp Ramazanlarının eski Eyüp Ramazanları olmadığı gibi. Bana Erzurum Ramazanı diye anlatılanlar bugünün değil dünün Ramazanları. Onun için dedim; dünyevileşme Ramazanlarımızı da ihata etmeye başlamış, belki de etmiş. Buna ihata mı demeli istila mı onun kararını veremedim henüz.Taşlar yerinden oynamışBunu inkârı gayr-i kabil biçimde özetleyen enfes bir tespit var; Twitter’da okumuştum. Diyordu ki orada mealen: Ramazan’ın son on gününde daha fazla ibadet edebilmek için itikâfa çekilen Hz. Peygamber’in (sas) ümmeti, itikâfa değil, bayram alışverişine çekiliyor. Bu, bayram hazırlığı adına alışveriş yapılmayacak mânâsına gelmez elbette; ama ibadet için gösterilen iştiyak, himmet, gayret ve ona harcanan zaman, bayram hazırlığı ile mukayese edildiğinde karşımıza çıkan tabloyu anlatma adına önemli bir tespit bu. Neden? Çünkü taşlar yerinden oynamış. Bir tarafta ibadetle dopdolu geçen son on gün, diğer tarafta… Gerisini ifade edemeyeceğim. Halbuki Müslümanlık hayatımız adına taşları yerine koyan Efendimiz (sas) değil mi? Cevabınız evet ise, işte onun Ramazan’ın son on günündeki hayatı; işte bizim hayatımızki bana ‘dünyevileşme, Ramazan’ımızı da ihata etmiş’ dedirten bu.İncitici olmaz inşaallah diyerek bir misal vereyim; Ramazan’ın 28. günü teravih namazını Ulucami’de kılalım dedik. Cumhuriyet Caddesi’nden geçerken ezan okunuyordu. Mahşer yeri gibiydi o cadde. Ya iftarını oralarda yapmıştı bu kalabalık ya da evinde yapan, soluğu sokakta almıştı. Dükkânların yüzde 80’i açık. Teravih sonrası açılacağı beyanları ile kapalı olan çok az dükkan gördüm. Asıl şoku camiye girince yaşadım; tek tek saydım 8 saf cemaat vardı. İnsansızlasmış çevre şartlarından mı diye düşündüm namaz boyunca, Ekrem Dumanlı’nın İstanbul’da selâtin camileri için yaptığı tespitten hareketle. Birkaç gün önce gittiğim Karaköse Camii’nde olduğu gibi mahalle camileri doludur diye kendimi iknaya çalıştım namaz boyunca. Namaz sonrası artık buranın yerlisi sayılan bir arkadaşıma sordum; hayır dedi. “Tarihî yapıların etrafını açma gibi bir proje var şu an, belki o zaman arka mahalleler insansızlaşır ama şimdilik değil.” dedi. Kaldı ki camiye gelirken Cumhuriyet Caddesi’ndeki manzara bunu gösteriyordu.Erzurum’un dün manevî dinamiklerinden biri olan ve geride bıraktığı mirası ile bugün olduğu gibi yarın da manevî dinamiği olmaya devam edecek Alvarlı Efe Hazretleri’nin bir şiirini hatırlatayım size. O der ki bundan yıllar önce:“Bir nazar eyleyin devr-i zamâne,Kârubân-ı İslam çekildi gitti,Hak yardım eylesun ehl-i imâne,Hep rical-i kirâm çekildi gitti.Ehl-i tevhid bugün ne garîb kaldı,Derde şifa veren ne tabîb kaldı,Hilm u haya ile ne edîb kaldıUlemâ-yı izâm çekildi gitti.Lutfi gaflet ile karardı âlemBahr-i gaflettedir ebnâ-yı âdemArtmada şekavet hayfa dem-â-demSıyâm ile kıyâm çekildi gitti.Bir muhasebeye vesile olur düşüncesiyle kaleme aldığım bu yazı ile kısaca demek istediğim şey şu: Taşları yeniden yerine oturtmak zorundayız. Hocaefendi’nin tabiriyle Ramazan’da Ramazanlaşma ile mümkün olacak bu.
Çocukluğumdan beri duyarım; Erzurum’da, dadaşlar diyarında Ramazan bir başkadır diye. Her yerin kendine özgü Ramazan’ı vardır elbette. Nitekim bu sene Irmak TV’nin “Benim Ramazan’ım” programında bunun nice örneklerini dinledik kahramanlarının ağzından. Zaman Ramazan sayfalarında okuduk nicelerinin kalemlerinden. Ama Erzurum’u farklı kılan benim Erzurumlularla sık dirsek temasım ve bu şehrin bütün dünyaya mal olmuş muhafazâkar yapısı.Sık temas derken, eşim Erzurumlu. Daha ötesini söylemeye gerek var mı? Nasip oldu, bu sene Ramazan’ın Kadir Gecesi’ni de içine alan son bir haftasını Erzurum’da geçirdik. İftarda “çorba, kıyma, dolma” üçlemesi ile özdeşleşen geleneksel iftar yemekleri, Erzurum ağzıyla zöhür’de kete ile bütünleşen sahur sofraları, teravih sonrası devasa semaverlerde yapılan ve küçük taburelere oturarak kıtlama usulüyle içilen bitmez-tükenmez çaylar, dolaştığım muhitlerde “bendir” ya da “daire” eşliğinde okunan Alvarlı Efe gazelleri, Ramazan’a ayrı bir renk katan Bakırcılar Camii’ndeki merhum Hacı Salih Efendi’nin mahdumu Hacı Fakirullah Efendi’nin (Allah ömrünü müzdâd kılsın) ilerlemiş yaşına rağmen âteşîn vaazları, Lala Paşa Camii’nde benim artık mazide kaldığını sandığım hafız efendilerin ezbere okuduğu Kur’an mukabeleleri, kaç tane camide hatimle kılınan teravih namazları, arefe gününde ‘arafalık’ toplayan çocuklar, Erzurum Evleri ismiyle meşhur otantik mekânda gecenin ilerleyen saatlarine kadar süren dost muhabbet meclisleri; gerçekten mahallî kültüre has özellikleri ile Erzurum’da Ramazan bir başkaymış dedirtiyor insana.Her yerde aynı manzaraBundan sonra yazacaklarım olaya başka bir perspektiften bakışı yansıtacak ve benim radarıma takılan, ekranıma yansıyan bu görüntü sadece Erzurum’a has değil. Erzurum’a gitmeden birkaç gün önce İstanbul Eyüp’teydim; orada da aynı şeyi gördüm. Televizyonlarda şehir şehir gezerek yapılan iftar programlarının bazılarına baktım, maalesef manzara farklı değildi. Ve sanırım unutulmaz Ramazan hatıraları ile dolu memleketime gitseydim, orada da göreceğim manzara buralardan farklı olmayacaktı. Nedir bu radara takılan, ekrana yansıyan manzara? Bir tek kelime ile söyleyeyim: Dünyevileşme.Dikkat edin Ramazanlaşma demiyorum; dünya görüşümüz, hayat felsefemiz, yaşam kalitemiz, dünyada ukbaya yer verişimiz itibarıyla bizi maziye nisbetle farklı bir zemine doğru kaydıran dünyevileşmenin Ramazan’a da sirayet etmesi, Ramazan’da da devam etmesi.Erzurumlu bir arkadaşımla karşılaştım orada. Yıllarca mesai arkadaşlığı yaptık gazetede çalıştığım yıllarda. Bayram için gelmiş memleketine. Konuştuk eski Erzurum Ramazanlarından. Katıldığımız iftar davetlerinde yaşları 70 ve sonrasına ulaşmış kadın-erkek ihtiyarlara sordum eski Erzurum Ramazanlarını. Neler neler anlattılar bana. “Erzurum’da Ramazan” isimli H. Ömer Özden imzasını taşıyan kitaba da baktım. O da çok şeyler anlatıyor. Ama şunu rahatlıkla söyleyebilirim; benim gördüğüm ve bir hafta müddetince yaşadığım Erzurum Ramazanları eski Erzurum Ramazanları değil; tıpkı Eyüp Ramazanlarının eski Eyüp Ramazanları olmadığı gibi. Bana Erzurum Ramazanı diye anlatılanlar bugünün değil dünün Ramazanları. Onun için dedim; dünyevileşme Ramazanlarımızı da ihata etmeye başlamış, belki de etmiş. Buna ihata mı demeli istila mı onun kararını veremedim henüz.Taşlar yerinden oynamışBunu inkârı gayr-i kabil biçimde özetleyen enfes bir tespit var; Twitter’da okumuştum. Diyordu ki orada mealen: Ramazan’ın son on gününde daha fazla ibadet edebilmek için itikâfa çekilen Hz. Peygamber’in (sas) ümmeti, itikâfa değil, bayram alışverişine çekiliyor. Bu, bayram hazırlığı adına alışveriş yapılmayacak mânâsına gelmez elbette; ama ibadet için gösterilen iştiyak, himmet, gayret ve ona harcanan zaman, bayram hazırlığı ile mukayese edildiğinde karşımıza çıkan tabloyu anlatma adına önemli bir tespit bu. Neden? Çünkü taşlar yerinden oynamış. Bir tarafta ibadetle dopdolu geçen son on gün, diğer tarafta… Gerisini ifade edemeyeceğim. Halbuki Müslümanlık hayatımız adına taşları yerine koyan Efendimiz (sas) değil mi? Cevabınız evet ise, işte onun Ramazan’ın son on günündeki hayatı; işte bizim hayatımızki bana ‘dünyevileşme, Ramazan’ımızı da ihata etmiş’ dedirten bu.İncitici olmaz inşaallah diyerek bir misal vereyim; Ramazan’ın 28. günü teravih namazını Ulucami’de kılalım dedik. Cumhuriyet Caddesi’nden geçerken ezan okunuyordu. Mahşer yeri gibiydi o cadde. Ya iftarını oralarda yapmıştı bu kalabalık ya da evinde yapan, soluğu sokakta almıştı. Dükkânların yüzde 80’i açık. Teravih sonrası açılacağı beyanları ile kapalı olan çok az dükkan gördüm. Asıl şoku camiye girince yaşadım; tek tek saydım 8 saf cemaat vardı. İnsansızlasmış çevre şartlarından mı diye düşündüm namaz boyunca, Ekrem Dumanlı’nın İstanbul’da selâtin camileri için yaptığı tespitten hareketle. Birkaç gün önce gittiğim Karaköse Camii’nde olduğu gibi mahalle camileri doludur diye kendimi iknaya çalıştım namaz boyunca. Namaz sonrası artık buranın yerlisi sayılan bir arkadaşıma sordum; hayır dedi. “Tarihî yapıların etrafını açma gibi bir proje var şu an, belki o zaman arka mahalleler insansızlaşır ama şimdilik değil.” dedi. Kaldı ki camiye gelirken Cumhuriyet Caddesi’ndeki manzara bunu gösteriyordu.Erzurum’un dün manevî dinamiklerinden biri olan ve geride bıraktığı mirası ile bugün olduğu gibi yarın da manevî dinamiği olmaya devam edecek Alvarlı Efe Hazretleri’nin bir şiirini hatırlatayım size. O der ki bundan yıllar önce:“Bir nazar eyleyin devr-i zamâne,Kârubân-ı İslam çekildi gitti,Hak yardım eylesun ehl-i imâne,Hep rical-i kirâm çekildi gitti.Ehl-i tevhid bugün ne garîb kaldı,Derde şifa veren ne tabîb kaldı,Hilm u haya ile ne edîb kaldıUlemâ-yı izâm çekildi gitti.Lutfi gaflet ile karardı âlemBahr-i gaflettedir ebnâ-yı âdemArtmada şekavet hayfa dem-â-demSıyâm ile kıyâm çekildi gitti.Bir muhasebeye vesile olur düşüncesiyle kaleme aldığım bu yazı ile kısaca demek istediğim şey şu: Taşları yeniden yerine oturtmak zorundayız. Hocaefendi’nin tabiriyle Ramazan’da Ramazanlaşma ile mümkün olacak bu.