Selim İleri - Kemal Tahir'in çevresinde

Devlet Ana’nın yayımlanışından sonra Kemal Tahir’in yazarlık yaşamı fırtınalarla donanmıştı.1960’ların sonunda Salim Şengil’in Dost dergisi bu romanla ilintili bir soruşturma düzenlemiş; bir­çok yazar, şair, siyaset adamı esere, olumlu olumsuz değerlendir­melerle yaklaşmıştı. 1960’ların sonunda, ‘70’lerde, sonraki onyıllarda bugünün ‘sa­tış kampanyaları’ hayat bulmadığından, Dost’un soruşturması şaşır­tıcı bir ‘ilk’ti. Olumsuz değerlendirişlerin çokluğuna rağmen Dev­let Ana’nın satışına büyük katkısı olmuştu. Ne var ki, Kemal Tahir bu soruşturmadan sonra bazı çevrelerce dışlanacak, Devlet Ana da bir roman olmaktan çıkıp ‘öcü’ kimliğine bürünecekti. Bu romanın şimşekleri üzerine niye bunca çektiğini anlamak olasızdı. Bozkırdaki Çekirdek Köy Enstitüleri’ne farklı yaklaşımıyla tepkilere yol açmıştı. Enstitülerde çalışmış, o günlerin havasını ve ülküsünü solumuş yazarlar doğal olarak Bozkırdaki Çekirdek’e uzak duruyorlardı; bununla birlikte Bozkırdaki Çekirdek’in ‘kapalı iktisat’a karşı çıkışı üzerinde de hemen hiç durulmuyordu. Kurt Kanunu ve Yol Ayrımı romancının büsbütün kendi içine kapanmasına yol açacaktı. Kemal Tahir’in son dönemindeki ününü ve yalnızlığını Kar Yağıyor Hayatıma’da yazmıştım; yinelemeyeceğim. Başka bir anıyı anlatmak istiyorum: Yol Ayrımı’ndan sonra, Göztepe’deki son evde yazı masasının üstüne birçok dosya çıkartıl­mıştı; bunlar Kemal Tahir’in kurguladığı, başlayıp yarım bıraktığı, hatta noktalayıp, sona erdirip yayımlamaktan vazgeçtiği roman dos­yalarıydı. O zaman çok şaşırmıştım. Çünkü her şeyden önce bu yazı emeği şaşırtıcıydı: Binlerce sayfa! Hele sona erdirilmişlerin yıllar yılı tozlu dosyalarda bı­rakılmış, terk edilmiş olmasına anlam veremiyordum. Dahası, o günlerde, Kemal Tahir’in takma adlarla kaleme aldı­ğı, çoğu tefrika halinde kalmış romanlarından, uzun öykülerinden habersizdim. Neyse ki İthaki Yayınları bunlardan bir öbeği Biz Böyle Delikanlılar Değildik! adıyla kitaplaştırdı. Bilgi Yayınevi de geçmişte, Kemal Tahir’in ölümünden sonra, benim yazı masasının üstünde gördüğüm dosyalardan bazılarını ki­taplaştırmıştı. Bunlardan Karılar Koğuşu’nu Halit Refiğ çok etki­leyici bir film olarak sinemaya aktardı. Dönemin siyasetinden, ister sağ ister sol, çok çekmiş her ya­zar gibi Kemal Tahir de kim bilir hangi kaygılardan, kararsızlıklardan, “bocalayışlardan geçerek, noktaladığı romanlarını bile ya­yımlamamıştı... Günlerdir düşünüyorum. Bir romancıyı, eserini beğenelim beğenmeyelim, onu özgür bir ortamda var etmek uygarlık görevimiz değil mi diye sormaktan kendimi alamıyorum. Hür Şehrin İnsanları, Esir Şehir üçlemesinin ilk yazılışı, çe­kirdeği sayılabilir. Ama Bir Mülkiyet Kalesi başlı başına bir bü­tün, yeniden yazılmasına gerek duyulmamış ya da vakit kalmamış bir romandır. Bir Mülkiyet Kalesi ilk kez 1977’de yayımlandı. Büyük olasılıkla, yazı masasının üstündeki dosyalardan biriydi. Kemal Tahir belki yeniden ele almak istiyordu. Bir Mülkiyet Kalesi Abdülhamid döneminde geçen bir romandır. Yazar, ailesinden esinlenmiştir. Marangoz Mahir Efendi, Kemal Tahir’in babasının romana yansımış bir karşılığıdır. II. Abdülhamid çağından İttihat ve Terakki’ye yol alan bu romanda yazarı huzursuz kılan acaba neydi? Bunu da günlerdir düşünüyorum. Kabaca bir yanıt, belki “Kızıl Sultan” Abdülhamid portresinden farklı bir portrenin Bir Mülkiyet Kalesi’nde çizilmiş olmasında ara­nabilir. O günler, şimdinin Abdülhamid övgüleriyle dolup taşan gün­leri gibi değildi... Bir uçtan bir uca boyuna sürüklenen tuhaf ve irkiltici düşün­ce dünyamızın ‘edebî’ eser üzerindeki hırpalayıcı etkisini kim bi­lir daha kaç kuşak hissetmek zorunda kalacak. Örnekse, bugün de ‘müstebit’ Sultan Hamid’i yazmak fincancı katırlarını ürkütmez mi?