İran ile P5+1 grubu arasındaki nükleer müzakerelerin 11 gün önceki ilk turunun son dakikada yaptığı itirazla ve öne sürdüğü yeni şartlarla sonuçsuz kalmasını sağlayan Fransa söz konusu şartlarını birkaç gün önce resmen açıklamış bulunuyor.Fransa Cumhurbaşkanı Hollande tarafından bizzat açıklanan ve 4 maddeden meydana gelen bu şartlar şöyle: İran; 1-) Bütün nükleer tesislerini milletlerarası denetime açmalıdır. 2-) Uranyum zenginleştirme faaliyetlerini yüzde 20’de durdurmalıdır. 3-) Elindeki mevcut yüzde 20 zenginleştirilmiş uranyum stokunu muhakkak azaltmalıdır. 4-) Arak ağır su reaktörü ve ilgili tesislerinin inşasını durdurmalıdır.Bu yazıyı yazdığımız gün Cenevre’de yeniden başlayan ikinci tur müzakerelerinden Fransa’nın bu şartları muhakkak gündeme gelecek, taraflar bu konudaki fikirlerini elbette söyleyecek ve tartışacaklar.Bu arada, Amerika’nın müzakerelerde sunacağı tekliflerinin de Fransa’nınkilere yakın olduğu da çeşitli kaynaklarda dile getiriliyor. Bunlar da şöyle özetlenebilir: Amerika Fransa gibi İran’ın bütün nükleer tesislerinin milletlerarası denetime açık ve tabi olmasını istiyor. Bu denetimlerin bugüne kadar görülmedik tarzda ve kapsamda son derece etkili olmasını da şart koşuyor. Denetimlerin habersiz ve gerektiğinde günlük esasta yapılmasını öneriyor. İran’ın mevcut zenginleştirilmiş uranyum stokunu tamamen dondurmasını, buna ilave yapmamasını istiyor. Uranyum zenginleştirmenin yüzde 19,75’te durdurulmasını talep ediyor. Arak ağır su tesisinin inşa faaliyetlerine sınırlama koymayı düşünüyor. Burada Fransa’dan farklı olarak Arak’ın içindeki inşaat ve montaj faaliyetlerinin tamamen durdurulması; dıştaki faaliyetlere ise devam edilmesini öneriyor. Amerika bu konuda Fransa’dan biraz farklı bir yaklaşım sergiliyor.Bugünden görüldüğü kadarıyla Arak konusunun müzakerelerde en çok uğraştıran, baş ağrıtan konu olacağı anlaşılıyor. Esasen bu tesis birinci turda da en çok tartışılan mesele olmuştu.Gerçek şu ki, P5+1 grubu Arak’ın faaliyete geçmesinden çok endişe duyuyor. Bunun sebebi bu tesisin tamamlandığında plütonyum üretecek yeteneğe ulaşıp bunun nükleer bir bombada kullanılma ihtimalinin yüksek olması elbette.Arak esasen henüz inşası tamamlanmış bir tesis. Ne zaman tamamlanacağı ve tamamlandığında hangi yeteneği kazanacağı pek bilinmiyor. İran tesisin önümüzdeki yıl tamamlanacağını söylüyor, o kadar. Milletlerarası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) Başkanı Japon Yukiya Amano geçen hafta Arak’ta yapılacak çok iş olduğunu söylerken tamamlanma takviminin belirsiz olduğunu açıklamıştı.İran yine geçen hafta IAEA ile vardığı son mutabakat uyarınca IAEA’ya Arak’a kontrollü denetim imkânı sunacağını açıklamıştı. Ancak bu P5+1 nezdinde herhangi bir yankı uyandırmamıştı. Bu bakımdan mevcut müzakerelerde ‘İran’ın kontrollü denetimi’ konusu muhakkak ele alınacak, bunun şart ve parametreleri üzerinde ciddi tartışmalar yaşanacak.Anlattığımız bu konulara ek olarak başka hangi konular ele alınacak, bilmiyoruz. Ama mesela İran’ın üzerinde çok durduğu ve ön şart olarak yıllardır öne sürdüğü ‘İran’ın nükleer hakları’ konusunun da gündeme geleceği şimdiden belli. Ancak biz bu konuda bundan sonra fazla bir problemin çıkmayacağını tahmin ediyoruz. Bunu da İran’ın gerçekten çok yetenekli Dışişleri Bakanı Muhammed Cevat Zarif’in “İran’ın zenginleştirme hakkı tartışma konusu olamaz. Zira bu hak zaten bize imzaladığımız NPT anlaşması ile tanınıyor. Bu yüzden tanınma gerekmiyor.” şeklindeki sözlerinden çıkarıyoruz. Zarif, bu sözleriyle bu konuyu tartışma gündeminin dışına çıkarıyor ve müzakerelerde önemli bir konuyu şimdiden saf dışı etmiş oluyor.İran, bu gibi esnek ve isabetli davranışlarını muhtemelen bu müzakerelerde de sergilemeye devam edecek. Bugünden görünen şu: İran müzakerelerde bugüne kadar hiç görülmediği kadar esnek davranmaya, bir şekilde anlaşma için çabalamaya kararlı görünüyor. Aynı şekilde, P5+1’in lideri Amerika da esnek tavırlar içinde görünüyor. Bu bakımdan müzakereler umut veriyor. Bitirirken varılacak anlaşmanın bir ön anlaşma olacağını, 6 aylık süreden sonra esas müzakerelere devam edileceğini belirtelim.
İran ile P5+1 grubu arasındaki nükleer müzakerelerin 11 gün önceki ilk turunun son dakikada yaptığı itirazla ve öne sürdüğü yeni şartlarla sonuçsuz kalmasını sağlayan Fransa söz konusu şartlarını birkaç gün önce resmen açıklamış bulunuyor.Fransa Cumhurbaşkanı Hollande tarafından bizzat açıklanan ve 4 maddeden meydana gelen bu şartlar şöyle: İran; 1-) Bütün nükleer tesislerini milletlerarası denetime açmalıdır. 2-) Uranyum zenginleştirme faaliyetlerini yüzde 20’de durdurmalıdır. 3-) Elindeki mevcut yüzde 20 zenginleştirilmiş uranyum stokunu muhakkak azaltmalıdır. 4-) Arak ağır su reaktörü ve ilgili tesislerinin inşasını durdurmalıdır.Bu yazıyı yazdığımız gün Cenevre’de yeniden başlayan ikinci tur müzakerelerinden Fransa’nın bu şartları muhakkak gündeme gelecek, taraflar bu konudaki fikirlerini elbette söyleyecek ve tartışacaklar.Bu arada, Amerika’nın müzakerelerde sunacağı tekliflerinin de Fransa’nınkilere yakın olduğu da çeşitli kaynaklarda dile getiriliyor. Bunlar da şöyle özetlenebilir: Amerika Fransa gibi İran’ın bütün nükleer tesislerinin milletlerarası denetime açık ve tabi olmasını istiyor. Bu denetimlerin bugüne kadar görülmedik tarzda ve kapsamda son derece etkili olmasını da şart koşuyor. Denetimlerin habersiz ve gerektiğinde günlük esasta yapılmasını öneriyor. İran’ın mevcut zenginleştirilmiş uranyum stokunu tamamen dondurmasını, buna ilave yapmamasını istiyor. Uranyum zenginleştirmenin yüzde 19,75’te durdurulmasını talep ediyor. Arak ağır su tesisinin inşa faaliyetlerine sınırlama koymayı düşünüyor. Burada Fransa’dan farklı olarak Arak’ın içindeki inşaat ve montaj faaliyetlerinin tamamen durdurulması; dıştaki faaliyetlere ise devam edilmesini öneriyor. Amerika bu konuda Fransa’dan biraz farklı bir yaklaşım sergiliyor.Bugünden görüldüğü kadarıyla Arak konusunun müzakerelerde en çok uğraştıran, baş ağrıtan konu olacağı anlaşılıyor. Esasen bu tesis birinci turda da en çok tartışılan mesele olmuştu.Gerçek şu ki, P5+1 grubu Arak’ın faaliyete geçmesinden çok endişe duyuyor. Bunun sebebi bu tesisin tamamlandığında plütonyum üretecek yeteneğe ulaşıp bunun nükleer bir bombada kullanılma ihtimalinin yüksek olması elbette.Arak esasen henüz inşası tamamlanmış bir tesis. Ne zaman tamamlanacağı ve tamamlandığında hangi yeteneği kazanacağı pek bilinmiyor. İran tesisin önümüzdeki yıl tamamlanacağını söylüyor, o kadar. Milletlerarası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) Başkanı Japon Yukiya Amano geçen hafta Arak’ta yapılacak çok iş olduğunu söylerken tamamlanma takviminin belirsiz olduğunu açıklamıştı.İran yine geçen hafta IAEA ile vardığı son mutabakat uyarınca IAEA’ya Arak’a kontrollü denetim imkânı sunacağını açıklamıştı. Ancak bu P5+1 nezdinde herhangi bir yankı uyandırmamıştı. Bu bakımdan mevcut müzakerelerde ‘İran’ın kontrollü denetimi’ konusu muhakkak ele alınacak, bunun şart ve parametreleri üzerinde ciddi tartışmalar yaşanacak.Anlattığımız bu konulara ek olarak başka hangi konular ele alınacak, bilmiyoruz. Ama mesela İran’ın üzerinde çok durduğu ve ön şart olarak yıllardır öne sürdüğü ‘İran’ın nükleer hakları’ konusunun da gündeme geleceği şimdiden belli. Ancak biz bu konuda bundan sonra fazla bir problemin çıkmayacağını tahmin ediyoruz. Bunu da İran’ın gerçekten çok yetenekli Dışişleri Bakanı Muhammed Cevat Zarif’in “İran’ın zenginleştirme hakkı tartışma konusu olamaz. Zira bu hak zaten bize imzaladığımız NPT anlaşması ile tanınıyor. Bu yüzden tanınma gerekmiyor.” şeklindeki sözlerinden çıkarıyoruz. Zarif, bu sözleriyle bu konuyu tartışma gündeminin dışına çıkarıyor ve müzakerelerde önemli bir konuyu şimdiden saf dışı etmiş oluyor.İran, bu gibi esnek ve isabetli davranışlarını muhtemelen bu müzakerelerde de sergilemeye devam edecek. Bugünden görünen şu: İran müzakerelerde bugüne kadar hiç görülmediği kadar esnek davranmaya, bir şekilde anlaşma için çabalamaya kararlı görünüyor. Aynı şekilde, P5+1’in lideri Amerika da esnek tavırlar içinde görünüyor. Bu bakımdan müzakereler umut veriyor. Bitirirken varılacak anlaşmanın bir ön anlaşma olacağını, 6 aylık süreden sonra esas müzakerelere devam edileceğini belirtelim.