Çin, önümüzdeki yıl global diplomasi alanında daha faal olacak. Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin geçenlerde ülkesinin 2014’e ilişkin diplomatik öncelikleri özetlediği açıklamasından çıkan en önemli sonuç bu.Buna göre Çin 2014’te pek çok diplomatik alanda hamleler yapacak, eskiden yeteri kadar ilgi göstermediği bölgelerde daha etkin olmaya çalışacak. Arap dünyası ve Ortadoğu da söz konusu önceliklerin en önemlilerinden birisi olmaya bugünden aday sayılır. Nitekim, bu çerçevede Wang Yi daha yıl bitmeden Ortadoğu’ya ayak basmış bulunuyor. Önceki gün gezisinin ilk durağı olan İsrail’e gelen Yi burada cumaya kadar kalacak ve önemli temaslar, görüşmeler yapacak. Geçen martta bakan olan Yi, halefi Yang Jieçi’nin 2009’daki ziyaretinden sonra İsrail’e gelen ikinci bakan oluyor. Esasen ziyareti bir anlamda Başbakan Netanyahu’nun geçen mayısta Beijing’i 5 gün süren ziyaretinin karşılığı olarak da görülebilir. Çin ile ilişkileri İsrail’in en önemli önceliklerinden birisi olarak ilan eden Netanyahu’nun bu ziyareti esasta ekonomik-teknolojik işbirliği kulvarında gerçekleşmişti. O zaman siyasî ve diplomatik konular pek öne çıkmamıştı. Ne var ki, Yi’nin ziyaretinde siyasî-diplomatik konuların öne çıkacağına hiç şüphe yok. Bütün haberler, bilgiler, değerlendirmeler bu yönde. Bu konuların başında da Çin’in de üyesi olduğu P5+1’in İran ile 24 Kasım’da vardığı geçici anlaşma, bunun detayları, uygulama esasları, Çin’in hem bu anlaşmaya hem de nihai anlaşmaya bakışı olacak. Bu çerçevede Netanyahu, Yi’yi İsrail’in kendi tezleri yönünde etkilemeye, Çin’i bu konuda yanına çekmeye çalışacak. Yi, İsrail’deyken aynı zamanda Ramallah’a gidip Filistin Yönetimi Başkanı Abbas ile de görüşecek, barış süreci konusunu ele alacak. Esasen, Çin artık Filistin-İsrail barış sürecine eskisinden daha çok ve faal olarak müdahil olmayı planlıyor. Hatırlanacağı gibi, Çin Devlet Başkanı Jinping, geçen mayısta konuyla ilgili Çin’in 4 maddelik bir barış planını ilan etmişti. Bu plan, özde 1967 sınırlarını esas alan, iki devletli, Kudüs’ü Filistin devletinin başkenti olarak kabul eden, İsrail’in güvenliğini garanti eden bir çözümü öngörüyordu. Çin bugün de meseleye bu çerçevede bakıyor. Yi, muhtemelen bunu Abbas ve Netanyahu’ya bir kere daha hatırlatacak. Bu arada Yi ve İsrailli muhataplarının iki ülke arasında var olan güvenlik konularını da bir şekilde ele alacakları da tahmin edilebilir. Zira güvenlik ilişkileri genel adı altında yürüyen askerî, istihbarî, teknolojik ve ilgili alanlarını kapsayan bu ilişkiler çok önemli gizli ilişkiler. Ancak bunlar fazla bilinmiyor. Nitekim, bu çerçevede mesela, Netanyahu’nun ziyaretinden 10 gün kadar önce İsrail askerî istihbarat şefi Tümgeneral Koçavi’nin Çinli muhatabı Tümgeneral Yuyi ile Pekin’de çok gizli görüşmeler yaptığı çok sonraları ortaya çıkmıştı. Çin’in İran ve Suriye ile askerî ve güvenlik alanlarında ne kadar yakın ilişkilere sahip olduğu bilindiğine göre Koçavi’nin Çin’de bunları gündeme getirmiş olduğu, bu bağlamda Çinli yetkilileri İsrail lehine etkilemeye çalıştığı söylenebilir. Hatırlatalım, İran ve Suriye’nin Çin ile çok önemli askerî ilişkileri mevcut. İsrail bu yüzden de Çin ile ilişkilere çok önem veriyor, Çin’in özellikle İran yaklaşımını her yönden öğrenmeye çalışıyor. Aynı şekilde Çin de İsrail’in İran yaklaşımını ilk elden öğrenmeye çalışıyor. Daha da fazlasını söylersek, mesela 3 ay kadar önce Çin yönetiminin Ortadoğu ile ilgili konu ve meseleleri daha etraflıca ve derinden öğrenebilmek amacıyla akademik kurumlara talimat verip bunlardan karar vericilere daha etraflı ve derin analiz ve değerlendirmeler sunmaları yönünde çalışmalarını istediği söyleniyor. Kısacası, Çin Ortadoğu’yu ve meselelerini bilenler vasıtasıyla daha çok anlamaya çalışıyor. Çin-İsrail ve Ortadoğu konusunda bugün bu kadarını söyleyelim. Bakan Yi, İsrail’den sonra Cezayir, Fas ve Suudi Arabistan’ı da ziyaret edecek, bu ülkelerle çeşitli alanlarda işbirliğini güçlendirme ve çeşitlendirme yolunda temaslar yapacak. Bu ülkelerden en çok şüphesiz Çin ile çok köklü ilişkilere sahip Suudi Arabistan öne çıkacak. Yi’nin Ortadoğu turu global diplomasiye 2014’te daha çok ağırlık ve önem verecek olan Çin bakımından önemli bir ilk aşama olacak. Buna hiç şüphe yok.
Çin, önümüzdeki yıl global diplomasi alanında daha faal olacak. Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin geçenlerde ülkesinin 2014’e ilişkin diplomatik öncelikleri özetlediği açıklamasından çıkan en önemli sonuç bu.Buna göre Çin 2014’te pek çok diplomatik alanda hamleler yapacak, eskiden yeteri kadar ilgi göstermediği bölgelerde daha etkin olmaya çalışacak. Arap dünyası ve Ortadoğu da söz konusu önceliklerin en önemlilerinden birisi olmaya bugünden aday sayılır. Nitekim, bu çerçevede Wang Yi daha yıl bitmeden Ortadoğu’ya ayak basmış bulunuyor. Önceki gün gezisinin ilk durağı olan İsrail’e gelen Yi burada cumaya kadar kalacak ve önemli temaslar, görüşmeler yapacak. Geçen martta bakan olan Yi, halefi Yang Jieçi’nin 2009’daki ziyaretinden sonra İsrail’e gelen ikinci bakan oluyor. Esasen ziyareti bir anlamda Başbakan Netanyahu’nun geçen mayısta Beijing’i 5 gün süren ziyaretinin karşılığı olarak da görülebilir. Çin ile ilişkileri İsrail’in en önemli önceliklerinden birisi olarak ilan eden Netanyahu’nun bu ziyareti esasta ekonomik-teknolojik işbirliği kulvarında gerçekleşmişti. O zaman siyasî ve diplomatik konular pek öne çıkmamıştı. Ne var ki, Yi’nin ziyaretinde siyasî-diplomatik konuların öne çıkacağına hiç şüphe yok. Bütün haberler, bilgiler, değerlendirmeler bu yönde. Bu konuların başında da Çin’in de üyesi olduğu P5+1’in İran ile 24 Kasım’da vardığı geçici anlaşma, bunun detayları, uygulama esasları, Çin’in hem bu anlaşmaya hem de nihai anlaşmaya bakışı olacak. Bu çerçevede Netanyahu, Yi’yi İsrail’in kendi tezleri yönünde etkilemeye, Çin’i bu konuda yanına çekmeye çalışacak. Yi, İsrail’deyken aynı zamanda Ramallah’a gidip Filistin Yönetimi Başkanı Abbas ile de görüşecek, barış süreci konusunu ele alacak. Esasen, Çin artık Filistin-İsrail barış sürecine eskisinden daha çok ve faal olarak müdahil olmayı planlıyor. Hatırlanacağı gibi, Çin Devlet Başkanı Jinping, geçen mayısta konuyla ilgili Çin’in 4 maddelik bir barış planını ilan etmişti. Bu plan, özde 1967 sınırlarını esas alan, iki devletli, Kudüs’ü Filistin devletinin başkenti olarak kabul eden, İsrail’in güvenliğini garanti eden bir çözümü öngörüyordu. Çin bugün de meseleye bu çerçevede bakıyor. Yi, muhtemelen bunu Abbas ve Netanyahu’ya bir kere daha hatırlatacak. Bu arada Yi ve İsrailli muhataplarının iki ülke arasında var olan güvenlik konularını da bir şekilde ele alacakları da tahmin edilebilir. Zira güvenlik ilişkileri genel adı altında yürüyen askerî, istihbarî, teknolojik ve ilgili alanlarını kapsayan bu ilişkiler çok önemli gizli ilişkiler. Ancak bunlar fazla bilinmiyor. Nitekim, bu çerçevede mesela, Netanyahu’nun ziyaretinden 10 gün kadar önce İsrail askerî istihbarat şefi Tümgeneral Koçavi’nin Çinli muhatabı Tümgeneral Yuyi ile Pekin’de çok gizli görüşmeler yaptığı çok sonraları ortaya çıkmıştı. Çin’in İran ve Suriye ile askerî ve güvenlik alanlarında ne kadar yakın ilişkilere sahip olduğu bilindiğine göre Koçavi’nin Çin’de bunları gündeme getirmiş olduğu, bu bağlamda Çinli yetkilileri İsrail lehine etkilemeye çalıştığı söylenebilir. Hatırlatalım, İran ve Suriye’nin Çin ile çok önemli askerî ilişkileri mevcut. İsrail bu yüzden de Çin ile ilişkilere çok önem veriyor, Çin’in özellikle İran yaklaşımını her yönden öğrenmeye çalışıyor. Aynı şekilde Çin de İsrail’in İran yaklaşımını ilk elden öğrenmeye çalışıyor. Daha da fazlasını söylersek, mesela 3 ay kadar önce Çin yönetiminin Ortadoğu ile ilgili konu ve meseleleri daha etraflıca ve derinden öğrenebilmek amacıyla akademik kurumlara talimat verip bunlardan karar vericilere daha etraflı ve derin analiz ve değerlendirmeler sunmaları yönünde çalışmalarını istediği söyleniyor. Kısacası, Çin Ortadoğu’yu ve meselelerini bilenler vasıtasıyla daha çok anlamaya çalışıyor. Çin-İsrail ve Ortadoğu konusunda bugün bu kadarını söyleyelim. Bakan Yi, İsrail’den sonra Cezayir, Fas ve Suudi Arabistan’ı da ziyaret edecek, bu ülkelerle çeşitli alanlarda işbirliğini güçlendirme ve çeşitlendirme yolunda temaslar yapacak. Bu ülkelerden en çok şüphesiz Çin ile çok köklü ilişkilere sahip Suudi Arabistan öne çıkacak. Yi’nin Ortadoğu turu global diplomasiye 2014’te daha çok ağırlık ve önem verecek olan Çin bakımından önemli bir ilk aşama olacak. Buna hiç şüphe yok.